Malarya (palidis)

Nou chak ki la konn tande pale de malarya. Se yon maladi ki trè kouran nan peyi twopikal yo sitou nan peryòd chalè. An 2018, anviwon 228 milyon moun te touche pa malarya nan mond la. 

Kisa ki malarya?

Malarya oubyen palidis se yon maladi enfektyez ki koze pa yon parazit ki rele Plasmodium. Parazit sa transmèt pa yon espès moustik oubyen marengwen ki rele Anopheles. 

Gen plizyè espès Plasmodium :

• Plasmodium falciparum: se espès ki pi kouran e ki pi danjere a. Nou rankontre l nan zòn twopikal yo. 
• Plasmodium ovale: nou rankontre jèm sa nan zòn Afrik lwès. 
• Plasmodium vivax: nou rankontre jèm sa an Azi, an Amerik Latin ak nan kèk zòn an Afrik. 
• Plasmodium malariae: espès pi ra pase lòt espès yo, men nou rankontre l nan tout mond lan. 

Yon moun ka pran malarya lè yon moustik Anopheles pike yon moun ki deja gen malarya, answit li ale pike yon moun ki pa genyen malarya. Sa rive le pi souvan nan lannwit. Lè sa, pandan l'ap pike moun nan, li lage parazit la nan san moun nan tou. Parazit sa yo pral chita nan fwa moun nan kote yo ka pase plizyè jou. Lè parazit yo fin devlope nan fwa, kounya yo retounen nan san kote yo kòmanse atake globil wouj yo. Se lè sa moun nan kòmanse santi sentòm yo. 

Sentòm

Sentòm yo kòmanse parèt jeneralman nan 10 a 15 jou aprè moustik la fin pike moun nan. 

Prensipal sentòm yo se fyèv, mal tèt, frison, anvi vomi, dyare. 

Si se Plasmodium falciparum ki koze enfeksyon an, li ka koze lanmò moun nan si li pa trete aprè 24h. 

Trètman

Pami medikaman yo itilize pou trete malarya genyen:

• Chloroquine
• Mefloquine
• Halofantrine
• Quinine
• Pyrimethamine
• Sulfadoxine 
• Artemisinineki soti nan yon plant ki rele amwaz. OMS konsidere medikaman sa kòm yon medikaman ki trè efikas lè yo itilize l avèk yon lòt remèd kont malarya. 

Prevansyon

• Pou evite trape malarya, nou dwe itilize moustikè, mete rad ki long sitou le swa lè marengwen yo ap pike moun, sèvi ak ensektisid pou tiye marengwen yo, elatriye.  
• Fè asenisman pou zòn ki kenbe dlo yo, pa kite dlo chita nan vye mamit, vye kawoutchou, fè drenaj pou twou dlo yo.  An gwo, pa kite dlo chita fè anpil tan yon kote san kouvri pou marengwen pa vin ponn ze nan yo.